უჯარმის ციხე-ქალაქი ეროვნული არქივის ექსპედიციამ ფოტოებზე 2014 წლის 6 ივნისს ასახა. უჯარმა, რომელიც მდინარე ივრის მარჯვენა ნაპირზე, თანამედროვე სოფელ უჯარმის მახლობლად მდებარეობს, საქართველოს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი და გამორჩეული კულტურულ-ისტორიული ძეგლია. უჯარმის დაწინაურება დიდად იყო განპირობებული ივრის ხეობის ხელსაყრელი ბუნებრივი და ეკონომიკური პირობებით, აგრეთვე მისი სტრატეგიული მდებარეობით კახეთ-კუხეთ-ჰერეთის საზღვრების შესაყართან.

უჯარმის ისტორია საქართველოს ადრემეფისწულებრივ და ადრემეფურ ხანას უკავშირდება. ვახუშტი ბატონიშვილის მიხედვით, ძვ. წ. III საუკუნეში უჯარმა ფარნავაზის მემკვიდრე საურმაგს აუშენებია. ლეონტი მროველი კი მშენებლობას ახ. წ. III საუკუნეში ასფაგურს მიაწერდა. წმინდა ნინოს სამი ჯვრიდან ერთ-ერთი უჯარმაში აღუმართავს. მირიან მეფეს უჯარმა საუფლისწულოდ მიუცია თავის მემკვიდრე რევისათვის. უჯარმის მშენებლობაში დიდი ღვაწლი მიუძღოდა ვახტანგ გორგასალს. წყაროს ცნობით, „ვახტანგ დაჯდა უჯარმოს, და აღაშენა იგი ნაშენებითა უზამოთა“ (უზომო, დიდებული ნაგებობებით). სპარსელებთან ბრძოლაში დაჭრილი მეფე აქვე გარდაცვლილა. VIII საუკუნის მეორე ნახევარში არჩილ მეფეს უჯარმის მახლობლად გადაუმალავს სახელმწიფო საგანძური. 914 წელს უჯარმა, სადაც 300 მეციხოვნე მდგარა, ბრძოლით აუღია და დაუნგრევია არაბთა სარდალ აბულ-კასიმს.

ციხე-ქალაქი შედგება ორი ნაწილისგან: „ზედა ციხე“ (ციტადელი), რომელიც ფერდის მაღალ, ბრტყელ თხემზეა განლაგებული და „ქვედა ციხე“, რომელიც მასზე უშუალოდაა მიბმული. კომპლექსში შედის: გალავანი, კოშკები, სამეფო სასახლე, წყალსაცავები და ეკლესია. ახლომახლო სოფლების მცხოვრებლები უჯარმის ციხეს მასში მდგარი ეკლესიის სახელის მიხედვით „ჯვარი პატიოსანს“ უწოდებენ. 1950-52 წლებში ივ. ჯავახიშვილის სახელობის ისტორიის ინსტიტუტისა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იორ-უჯარმის არქეოლოგიური ექსპედიცია გათხრებს აწარმოებდა. ციხის გათხრებისას გამოვლინდა 3 სამშენებლო პერიოდი. ისტორიული ძეგლის ძირითადი შენობები V საუკუნეშია აგებული. კედლების ერთი ნაწილი გადაუკეთებიათ განვითარებულ შუა საუკუნეებში, ხოლო მესამე სამშენებლო პერიოდი გვიანდელ შუა საუკუნეებს განეკუთვნება.

ეროვნული არქივის ფოტომასალა მოიცავს ციხის დეტალურ ხედებს, როგორიცაა: მთავარი ციტადელის (ზედა ციხის) მძლავრი გალავანი და კოშკები, ქვედა ციხის ნანგრევები, მცირე ნაგებობები, აგრეთვე მდინარე ივრის ხეობის ბუნებრივი ხედები და ტერიტორიაზე დაფიქსირებული კავკასიური აგამა. ეს დოკუმენტაცია, რომელიც გიორგი კაკაბაძის ფოტოა, 2014 წლიდან, ეროვნული არქივის საცავებში დაიდებს ბინას.